महामानव

नुकतीच आंबेडकर जयंती साजरी झाली.  त्या दिवशी सहज फिरत फिरत आम्ही एका स्टेज पाशी थबकलो. एक तरुण कार्यकर्ता स्टेज वरून आंबेड्करांच्या आठवणी  या विषयावर उत्साहाने बोलत होता.  तिथल्याच दोन रिकाम्या खुर्च्यांवर आम्ही बसतो न बसतो तोच सर्वांच्या नजरा आमच्याकडे वळल्या जणूकाही त्या नजरा आम्हाला विचारत होत्या की अरेच्या! तुम्ही आमच्यातले का! त्याचं कारणही तसंच होतं.  तिथल्या कार्यक्रमात शेजारच्या आंबेडकर नगर मधील रहिवाशांशिवाय तिथे कुणीच नव्हते. आणि त्यांच्याशिवाय तिथे कुणी फिरकणार नाही याची त्यांना खात्री होती. मला मनोमन फार वाईट वाटलं.  ज्या महा पुरुषाने या देशाची राज्यघटना लिहिली त्यांच्या  जयंतीला फक्त त्यांच्या जातीचेच लोक हजर? संपूर्ण देशवासियांना इथे येणं अपमानदास्पद वाटतं? का तर हा तथाकथित कनिष्ठ वर्णियांच्या घरी जन्माला म्हणून? अहो स्वतःला उच्च वर्णीय समजणाऱ्यानो तुमचा जन्म उच्च  झाला त्यात तुमचे कर्तृत्व काय? आणि त्यांचा जन्म ज्या घरात झाला त्यात त्यांचा गुन्हा काय? आपण माणसाला माणूस म्हणून का बघू शकत नाही? हे जातीचं लेबल कधी काढून टाकणार? कधीतरी कुणी निळी साडी किंवा निळा पोशाख घालून आलं तर लगेच कोणीतरी ‘काय जयभीम का’ असा उपहासात्मक शेरा मारून दोन चार हशे मिळवतो. इतकेच नव्हे तर कुणी सुधारकाने आंबेडकर किंवा बुद्धाचा फोटो घरात लावला तर घरी आलेला पाहुणा त्याच्या जातीचा विचार करण्यात गढून जातो.  

पुराणकाळात समाजव्यवस्थेत माणसाच्या कर्माने किंवा कर्तव्याने जात ठरवली जात होती. जन्माने जात ठरवून ती उच्च किंवा नीच ठरवायचे म्हटले तर पूर्वीच्या महान ऋषींमध्ये ब्राम्हण फारच कमी होते. वाल्मिकी कोळी तर महर्षी व्यासांची आई कोळी जातीची. पण श्रेष्ठत्व पावलेले सर्व ऋषी आपल्या ज्ञानाने व तपश्चर्येने त्या महत्पदाला पोचले हे आपण विसरून गेलो आपल्या संत मंडळींमध्ये देखील चोखामेळा गोरा कुंभार, सावता माळी, संत रोहिदास, नरहरी सोनार, ही नावे काय दर्शवतात?  हे सर्व देवाचे आवडते भक्त होते. 

पूज्य आंबेडकर ज्या जातीत जन्मले तिला अस्पृश्य म्हटले जाई. म्हणजे पशु पक्ष्यांपेक्षाही वाईट वागणूक त्या जाती समूहाला उघडपणे दिली जात होती. सर्वत्र गरीबी , छळवणूक, अपमान अशा दलदलीतून हे उमललेलं कमळ जेव्हा इतक्या महत्पदाला पोचलं तर ते नक्कीच देवाशी किंवा महामानवाशी बरोबरी करणारं व्यक्तिमत्व आहे, अशा मानवाला जातीच्या पिंजऱ्यात बंदिस्त  करणे योग्य आहे का? त्यांना युगपुरुष किंवा भारतरत्न किताब देऊन आपण त्यांचा सन्मान केला असला तरी प्रत्यक्षात आपण त्यांना काय देत आहोत याचं प्रत्येकानं आत्मपरीक्षण केलं पाहिजे. या विज्ञान युगात तरी आपण सर्वाना माणूस म्हणून बघायला शिकलं पाहिजे. कुठल्या जातीत जन्माला यावं हे माणसाच्या हातात नाही, मग हा भेदभाव कशासाठी? या विज्ञान युगात सर्वाना सामान कायदा, शिक्षण, नोकरी, घर, मानवी अधिकार हे सर्व मिळणं महत्वाचं की जन्मानं चिकटलेली जात?