पराधीनता

भैय्यु महाराजांच्या आत्महत्येने भौतिक जगात खळबळ उडालीच पण अध्यात्मिक जगात सुद्धा वीज चमकावी तसं काहीसं प्रत्येक भक्ताच्या मनात चर्र झालं नक्कीच! भूकंप यावा तसं काहीतरी विपरीत घडलं एवढ नक्कीच समजू शकतो. सर्वांच्या मनात भैय्यु महाराजांसारख्या व्यक्तींनी मोठं प्रश्नचिन्ह सोडून जगाचा त्याग करावा यासारखा दैव दुर्विलास कोणता असू शकतो? घराच्या वळचणीला आश्रयाला जावं आणि ते घरच अंगावर कोसळावं?  खरंच पराधीन आहे जगती पुत्र मानवाचा!

आपल्यासारख्या  सामान्य माणसांनी सध्या एवढंच पाहायचं की प्रत्येकाच्या आयुष्यात अशा घटना घडतच असतात. तेव्हा जगावं की मरावं असा प्रश्न निर्माण होतो पण आपल्यासारख्या जीवांना त्याची सवय होऊन जाते.      

मागे वळून पाहिलं तर प्रत्येक महान समजल्या जाणाऱ्या व्यक्तींना याचा सामना करावा लागला आहे.  टाकीचे घाव सोसल्याशिवाय देवपण येत नाही. समाजात राहायचं म्हणजे माणूस नावाच्या प्राण्याला या सर्वाना तोंड देता आल पाहिजे.  रामकृष्ण,संत ज्ञानेश्वर, तुकाराम महाराज असे अन्य हे माणसाच्या जातीतच जन्माला आले होते ना?

राजा दशरथाला कैकेयीचं वचन पाळताना आणि रामाला वनवासात धाडताना चा क्षण कसा होता? रावणानं सीतेचं हरण केलं त्यावेळी रामाची काय स्थिती झाली असेल?  संत ज्ञानेश्वरांनी मुक्ताईला पाठीवर मांडे भाजून दिले ते सहज होते का? श्रीकृष्णानं यादवीला कंटाळून द्वारका समुद्रात बुडवून टाकली तेव्हा? वासुदेव देवकीची बाळं कंसाने ठार केली तेव्हा त्यांची स्थिती काय होत असेल?

स्वराज्यासाठी प्राण पणाला लावलेल्या शिवाजी महाराजांना आपलीच माणसं शत्रुंना फितूर होताना पहिली तेव्हा काय वाटलं असेल? ही यादी फारच लांबेल. या सर्व परीक्षेतून तावून सुलाखून निघाले होते म्हणून देवत्वाला पोचले. असे प्रसंग प्रत्येकाच्या आयुष्यात कुवतीप्रमाणे घडत असतातच.

साईचरित्रात हेमाडपंतांनी (साईचरित्र लेखक) स्पष्ट लिहिलंय

‘परम दुस्तर भवसागर। उसळती मोहाच्या लाटा अनिवार।

आदळती अविचार तटावर। पाडती तरुवर धैर्याचे।

वाजतो अहंकाराचा वारा। तेणे हा डहुळे सागर सारा।

क्रोधा-द्वेषाधी महासागरा। मिळे जै थारा निर्भयपणे।

‘मी’ ‘माझे’ हा मगर। वासना विकल्प भवरे अपार।

निंदा असूयादि जेथे तिरस्कार। असंख्य जलचर तळपती।।          

भैय्यूजी महाराजांच्या निधना निमित्तानं हा सगळा प्रपंच.  काही झालं तरी त्यांची सामाजिक सेवा, दातृत्व, राजकारणी, गृहस्थाश्रमी, मार्गदर्शक अशा अनेक भूमिका त्यांनी साकारल्या होत्या. कुठेतरी इतक्या सगळ्या सत्कार्यात कुठेतरी कुटुंबात कलह नावाची चेटकीण शिरून, ज्यानं इतरांना मार्ग दाखवले, मात्र स्वतःच मार्ग हरवून अज्ञातात विलीन झाले. खरंच विचार करायला लावणारी ही ठिणगी काही दिवसांनी आपोआप शांत होईल नक्कीच!   

या वरून आयुष्यात काही गोष्टी ह्या ठरलेल्या असतात जन्म, आई-बाप, लग्न आणि मृत्यु. ह्या आपल्या हातात नाहीत.  कुणीतरी अदृश्य सूत्रधार या घटना घडवत असावा, अगदी सुनियोजित ही क्रिया आपोआप होत असते. माझ्या जीवनाचा कर्ता हा मीच आहे असं म्हणताना आजूबाजूला आणि स्वतःच्या आयुष्याकडे पहिल की हा सारा प्रवास mi माझ्या कर्तृत्वावरच केला का? किती गोष्टी मनाविरुद्ध झाल्या? का झाल्या? आमच्यासारखी श्रद्धावान माणसं या सूत्रधाराला देव नाव देतात. नियती, दैव, यांचा आधार घेऊन जगण्याचा प्रयत्न करतात. अश्या अदृश्य शक्तीला न मानणारे विज्ञाननिष्ठ असणाऱ्यांनी या निमित्ताने वेगळा विचार करून बघायला काय हरकत आहे?